طوفان فکری چیست؟ + کاربردها و مزایای بارش فکری

طوفان فکری یا بارش فکری به انگلیسی Brainstorming یکی از قدیمی ترین تکنیک های حل مساله است. ایده پردازان از این تکنیک برای پیدا کردن راه حل های خلاقانه و تولید ایده های نوین از طوفان فکری استفاده می کنند. از تاریخچه طوفان فکری اطلاعات موثقی در دسترس نیست اما اولین نفر الکس اوزبورن (Alex Osborn)، مارکتر آمریکایی بود که از اصطلاح طوفان فکری در کتاب Applied Imagination استفاده کرد. البته، محققان با مطالعه بر روی تئوری های آزبورن، تعریف دقیق تری از طوفان فکری ارائه داده اند که کمی با مفهوم اولیه آن تفاوت دارد.

اگر می خواهید ایده های جدیدی تولید کنید یا بهترین راه حل را برای پیشبرد پروژه های خود انتخاب کنید، بهترین روش استفاده از بارش فکری است. البته، برای این که بهترین نتیجه را از طوفان فکری دریافت کنید باید با نحوه ساخت و اجرای آن نیز آشنا باشید. در این مطلب قصد داریم مفهوم طوفان فکری و آموزش نحوه اجرای آن را مورد نقد و بررسی قرار دهیم، پس تا انتهای آن با داناپ همراه باشید.

 

طوفان فکری چیست؟

طوفان فکری روشی برای تولید و به اشتراک گذاری ایده های خلاقانه است که اعضای یک سازمان یا استارتاپ از آن برای حل مسائل مختلف استفاده می کنند. بارش فکری یک فعالیت گروهی است که در آن هر فرد به محض اینکه ایده ای به ذهنش رسید، آن را با دیگران به اشتراک می گذارد. در واقع، هر زمان که به یک مشکل برخورده اید اما راه حل درستی برای مواجه با آن ندارید، استفاده از طوفان فکری می تواند راهگشای چالش های شما باشد.

اجرای طوفان فکری در ظاهر کار بسیار ساده ای به نظر می رسد. همه فکر می کنند دور هم جمع می شوند و ایده های خود را با یکدیگر به اشتراک می گذارند. هیچ کس هم نباید از دیگران ایراد بگیرد تا آخر سر به یک نتیجه مشترک برسند. البته، اجرای صحیح طوفان فکری به این شکل نیست و ریزه کاری های زیادی دارد که اگر توجهی به آنها نشود، جلسه بارش فکری نتایج چندان مثبتی برای شما به همراه نخواهد داشت.

در طوفان فکری ایده هایی تولید می شود که در وهله اول ممکن است کمی غیر منطقی و در گاهی اوقات حتی مسخره به نظر برسند. اما نکته مثبت طوفان فکری این است که با دستکاری همین ایده های پیش پا افتاده، راه حل هایی بسیار خلاقانه و منحصر بفرد تولید می شوند. در برخی اوقات، جرقه ای در ذهن افراد زده می شود که ایده های بعدی را شکل می دهند. به طور کلی، استفاده از طوفان فکری، ذهن افراد سازمان از قید و بند ایده های قدیمی آزاد می کند و این امکان را در اختیار آنها قرار می دهد تا راهکارهای نوآورانه ای را ایجاد کنند.

 

 

الکس آزبورن ستون های اولیه طوفان فکری را بنا نهاد. او متوجه شده بود که کارمندانش در کارزارهای تبلیغاتی ضعیف عمل می کنند و در خلق ایده های نوآورانه ناتوان هستند. به همین دلیل، او جلسات گروهی برپا کرد تا کارمندان بتوانند با همفکری یکدیگر ایده های جذاب تری ارائه دهند. نتیجه این کار جالب بود و آزبورن متوجه شد که کمیت و کیفیت ایده های اعضای سازمان بهتر شده است. همین موضوع او را مجاب کرد تا کتابی به نام «Applied Imagination» ترجمه شده به فارسی«تخیل کاربردی» نوشت و از اصطلاح طوفان فکری برای اولین بار در این کتاب استفاده کرد.

برای استفاده از بارش فکری، ابتدا باید مسئله یا مشکل را به صورت شفاف و آشکار برای تمام اعضای سازمان تعریف کنید. طوفان فکری معمولاً در مراحل اولیه حل مسئله کاربرد دارد و  برای این که اعضای سازمان بتوانند مسئله را به خوبی در ذهن خود تجزیه و تحلیل کنند، اول باید درک کاملی از صورت مسئله داشته باشند.

 

کاربرد طوفان فکری

همانطور که پیشتر به آن اشاره کردیم، هدف اصلی طوفان فکری این است که افراد حاضر در یک سازمان بتوانند آزادانه تر فکر کنند و ایده های خود را بدون هیچ محدودیتی با دیگران به اشتراک بگذارند. آزبورن در کتاب خود به این امر معتقد است که قبل از اجرای طوفان فکری، باید مسئله برای همه روشن شده باشد. به عقیده وی مسئله باید ساده، صریح و محدود به یک هدف باشد.

یکی از نکات بسیار مهم در بحث مهارت های تصمیم گیری (Decision Making) این است که برای مواجهه با یک مسئله باید چند گزینه مختلف (Alternative Generation) پیش روی شما باشد. در حقیقت، برای پرداختن به حل یک مسئله باید همواره چند راه حل در دست ما باشد تا بهترین گزینه را از میان آنها انتخاب کنیم. اگر فقط یک راه در مقابل ما باشد، به این معنی است که اصلاً مسئله ای وجود ندارد و ما به ناچار باید همان یک راه را انتخاب کنیم.

بارش فکری در اینجا به کمک اعضای سازمان می آید، به گونه ای که آنها با استفاده از این روش می توانند راه حل های جدید تولید کنند. برای مثال، افراد با طوفان فکری می توانند جواب سوالات زیر را پیدا کنند:

• چه محصول جدیدی می تواند باعث افزایش سود کسب و کار ما شود؟
• با چه روش هایی می توانیم هزینه های اولیه خود را کاهش دهیم؟
• چطور می توانیم میزان مشتریان خود را افزایش دهیم؟
• چه محتوایی می تواند باعث افزایش صفحات وبسایت ما شود؟

برای درک بهتر فرض کنید، گروهی از حسابداران یک سازمان برای این که هزینه های مالیاتی را کاهش دهند در جلسات طوفان فکری شرکت می کنند. یا مدرسین یک آموزشگاه علمی برای انتخاب از بین چند استراتژی آموزشی جدید در جلسات بارش فکری دورهم جمع می شوند.

 

 

چرا باید از طوفان فکری استفاده کرد؟

هر سازمان در روند کار با مشکلات و چالش های بسیاری مواجه می شود. راه حل برای حل این مشکلات اگر به صورت انفرادی انجام شود ممکن است بر روی عملکرد کل سازمان تاثیر منفی بگذارد. از طرفی دیگر، ایجاد گروه های ساختار یافته برای حل مساله نیز اگر به درستی اجرا نشوند نیز شاید گروه را به سمت نادرستی هدایت کنند و کلی ایده های نصف و نیمه رو دست سازمان بگذارند. برای همین، صاحبان کسب و کار باید از طوفان فکری استفاده کنند. جلسات طوفان فکری محیطی آزاد و بدون سانسوری را در اختیار کارمندان قرار می دهد بنابراین همه اعضا به مشارکت در آن تشویق می شوند. در حقیقت، هیچ چارچوبی برای این جلسات تعریف نمی شود تا حدی که از ایده های عجیب و غریب و گاه خنده دار هم استقبال می شود.

به این ترتیب همه اعضای سازمان به مشارکت در بارش فکری ترغیب می شوند و در نتیجه ایده های متعددی از دل این جلسات بیرون می آید. در حقیقت، تجربه شخصی و کاری هر یک از افراد وارد بازی می شود و در آخر راه حل بهتری برای مقابله با مشکلات پیدا خواهد شد. به طور عامیانه می توان گفت که ایده های انتخابی در طوفان فکری در ذهن تمام افراد سازمان پر اهمیت تر جلوه داده می شود.  چون تک تک افراد در شکل گیری این ایده ها نقش داشته اند، بنابراین سنگ آن را به سینه زده و نسبت به آن متعهد خواهد ماند. در آخر، چون اعضای تیم احساس می کنند که می توانند در فضای مثبت به حل مسائل بپردازند، احساس رضایت آنها نیز بیشتر می شود.

البته برای این که بارش فکری نتیجه بخش باشد باید بدون دید قبلی و با ذهن باز به آن نگاه کرد. در واقع، اگر با قضاوت قبلی به جلسات طوفان فکری بنگرید، هیچ کدام از اعضای تیم ایده های خود را مطرح نمی کنند و تمام مدت را ساکت خواهند ماند. البته، اجرای طوفان فکری شامل باید و نبایدهای بسیاری است که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.

 

 

باید و نبایدهای طوفان فکری

برای مدیریت بهتر و اثربخشی بیشتر جلسات طوفان فکری باید به چند قانون مهم توجه کرد که در ادامه 2 مورد از مهم ترین آنها را معرفی خواهیم کرد.

• پرهیز از انتقاد، تعصب و قضاوت

مهم ترین مسئله در زمان اجرای طوفان فکری مربوط به پیش داوری و قضاوت است. بهتر است بدانید که ارزیابی و قضاوت بین ایده ها، دریچه های ذهنی اعضای تیم به روی ایده های جدید را خواهد بست. در واقع، ایجاد محدودیت در خلق ایده و فکر باعث می شود که راه حل قبل از این که بیان شود، از بین برود. در حقیقت مدیران باید هرگونه انتقاد و ایراد گرفتن تا پایان جلسه را ممنوع اعلام کند.

در واقع، با این کار افراد ایده های خود را قبل از بیان کردن در ذهن خود حذف نمی کنند. علاوه بر این، اعضای تیم به خاطر انتقاد دیگران، انگیزه خود را از دست نخواهند داد.

 

• ادعا و حق طلبی ممنوع

باید به خاطر داشته باشید که هیچ یک از اعضای تیم نباید یک ایده را به نام خود بزند. در واقع، منصوب کردن ایده ها به یک شخص، عملکرد طوفان فکری را کاهش می دهد چون افراد دیگر ترجیح می دهند ایده های خودشان جایگزین ایده آن شخص شود. علاوه بر این، اگر سعی کنید ایده یک فرد را به صورت مکرر اصلاح یا تکمیل نمایید، ممکن است آن فردی که برای اولین بار ایده را مطرح کرده است در مقابل اعضای تیم موضع گیری کند.

 

 

آموزش استفاده از طوفان فکری

بد نیست بدانید که طوفان فکری را به صورت انفرادی نیز می توانید انجام دهید. اما نحوه استفاده از آن کاملاً با بارش فکری گروهی متفاوت است. در طوفان فکری گروهی می توانید از قدرت تخیل همه افراد بهره مند شوید. در واقع، وقتی یکی از اعضای گروه در تولید ایده های جدید به بن بست برسد، قدرت تخیل و خلاقیت هم تیمی های دیگر می تواند به تکمیل و اصلاح ایده او منجر شود. یکی دیگر از مزایای طوفان فکری این است که همه اعضای تیم احساس می کنند در مسیر رسیدن به راه حل نقش داشته اند. ایده دادن گروهی باعث می شود که همه اعضای تیم از توانایی یکدیگر آگاه شوند و فضای بسیار شاد و تیمی شکل بگیرد.

البته، جلسات طوفان فکری خطراتی را نیز به همراه دارد. مدیریت جمع بسیار مهم است تا ایده های به ظاهر عجیب و غریب یک فرد مورد تمسخر قرار نگیرد. اگر اعضای تیم ایده های اولیه را نابود کنند، خلاقیت افراد خاموش می شود و جمع به شدت خشک خواهد شد. بنابراین، بهترین کاری که می توان انجام داد این است که اعضای شرکت کننده در جلسات طوفان فکری از حیطه های گوناگون باشند. برخورد افراد گوناگون با تجربه های متفاوت می تواند خلاقیت کل تیم را افزایش دهد. البته، حواستان باشد که تعداد نفرات حاضر در جلسه بیش از 7 الی 8 نفر شود.

جلسه بارش فکری باید به گونه ای باشد که مدیران یک کسب و کار هم حس صمیمیت و همدلی را تجربه کنند. به طور کلی برای این که جلسه طوفان فکری شما مفید و اثربخش باشد باید به نکات زیر توجه داشته باشید:

 

• آماده سازی اولیه گروه

فضای جلسه باید مثبت و انرژی بخش باشد. فضای اتاق باید نور کافی داشته باشد و خوراکی و نوشیدنی نیز برای پذیرایی از اعضای تیم فراهم باشد. سعی کنید قبل از شروع جلسه مسئله ئ اطلاعات اولیه را به صورت شفاف در اختیار اعضای تیم قرار دهید. سعی کنید افرادی از دپارتمان های مختلف در جلسه حضور داشته باشند و اگر خیلی با یکدیگر صمیمی نیستند باید ابتدا با خنده و شوخی یخ این جمع را بشکنید.

 

• ارائه مسئله

مشکل و چالش اصلی را به صورت شفاف برای اعضای تیم توضیح دهید. سعی کنید همان اول، هدف جلسه که همان خلق ایده های متعدد است را به آنها بگویید. سعی کنید، قبل از شروع جلسه زمان کافی را در اختیار تیم قرار دهید تا ایده های خود را قبل از بیان کردن یادداشت کنند. علاوه بر این، مطمئن شوید که زمان کافی در اختیار تمام اعضای شرکت کننده قرار گیرد تا مبادا در حق کسی اجحاف شود.

 

• هدایت بحث

وقتی همه اعضای شرکت کننده ایده های خود را بیان کردند، نوبت به بحث گروهی می رسد تا اعضا به صورت جمعی ایده های فردی را تکمیل کنند. در واقع، خلق ایده های جدید بر اساس ایده های دیگران یکی از ارزشمندترین مزایای بارش فکری است. وظیفه مدیران این است که حتی ساکت ترین فرد را به صحبت تشویق کنید. البته، به خاطر داشته باشید که خیلی رئیس بازی در نیارید و سعی کنید افراد را به ترغیب ایده های متعدد ترغیب کنید.

 

سوالات متداول

کاربرد اصلی طوفان فکری چیست؟

در واقع از طوفان فکری برای ایده پردازی جمعی برای پیدا کردن راه حل مشکلات مختلف استفاده می شود.

آیا بارش فکری به تنهایی قابل انجام است؟

خیر، تکنیک طوفان فکری فقط در صورت وجود افراد دیگر (حداقل 2 نفر) امکان انجام دارد. در واقع هرچه تعداد افراد بیشتر باشد نتیجه بهتر خواهد بود.