بوم مدل کسب و کار چیست؟ + آموزش کامل تکمیل آن

بوم مدل کسب و کار (Business Model Canvas) ابزاری مدیریتی و کارآفرینانه است که به شما اجازه می‌دهد مدل کسب و کار خود را توصیف، طراحی و اختراع کرده یا  آن‌ را به چالش کشیده و یا در آن چرخش (Pivot) ایجاد کنید.

اجزای بوم مدل کسب و کار :

بوم مدل کسب و کار جدولی 9 بخشی است که بخش‌های مختلف یک محصول یا ایده شامل ارزش پیشنهادی، زیرساخت‌ها، مشتری‌ها و منابع درآمد را مشخص می‌ کند، که در ادامه به توضیح این 9 بخش خواهیم پرداخت :

1- بخش مشتریان (Customer Segments) :

در این بخش شما باید مشتریان و کاربران هدف خود را لیست می کنید. برای مثال اگر اسنپ را در نظر بگیرید، شما باید در بخش مشتریان مسافران و راننده ها را وارد کنید و یا اگر شبکه اجتماعی مثل فیس بوک را در نظر بگیرید، باید در این بخش افرادی که پروفایل ایجاد می کنند و شروع به فعالیت می کنند (کاربران) و همچنین تبلیغ کنندگان (مشتریان) را بنویسید.

2- ارزش پیشنهادی (Value Proposition) :

ارزشی است که شما به هر بخش از مشتریان خود ارائه می کنید مثلا ارزش پیشنهادی که اسنپ به مشتریان خود ارائه می کند قیمت های پایین است و ماشین در سریع ترین زمان ممکن در اختیار مسافران است و ارزشی که به رانندگان خود ارائه می کند ، این است که در هر قسمتی از شهر باشند درخواست سفر دارند و همچنین هیچ اجباری برای تعداد سفر در روز و زمان کاری نیز ندارند.

3- کانال های ارتباطی (Channels) :

در این بخش شما کانال ها و راه هایی که از طریق آن ارزش پیشنهادی خود را به دست مشتری می رسانید لیست می کنید. مثلا استارتاپ اسنپ فود از طریق دو کانال اپلیکیشن و وبسایت با مشتریان خود در ارتباط است.

4- ارتباط با مشتریان (Customer Relationships) :

شما در این بخش فعالیت هایی را که قرار است در راستای حفظ رضایت مشتری و تقویت ارتباط با مشتری انجام دهید را لیست می کنید. برای مثال پشتیبانی مشتری یا خدمات پس از فروشی که شما به مشتریان خود ارائه می دهید. به طور خلاصه می توان گفت این بخش تمام فعالیت هایی که شما در طول مسیر خرید یک مشتری از زمانی که با شما آشنا می شود تا زمانی که خرید خود را انجام می دهد و حتی بعد از آن را شامل می شود.

5- جریان درآمد (Revenue Streams) :

در این بخش شما مشخص می کنید که از چه طریقی و به چه میزان قرار است درآمد داشته باشید. یک شرکت می تواند چندین روش درآمدزایی داشته باشد که شما باید تمام آنها را با جزییاتی کامل و به همراه اعداد و ارقام در این بخش بنویسید.

مثلا در مورد اسنپ یکی از روش های درآمدی همان 13 درصد کمیسیون برای هر سفر می باشد که از راننده دریافت می کند و یا شاید شیوه درآمدی برای یک وبسایت فقط تبلیغاتی که درون سایت دریافت می کند باشد. توجه داشته باشید که یک کسب و کار می تواند چندین روش درآمدزایی داشته باشد که شما می بایست تمامی آنها را در این بخش لیست کنید. برای آشنایی بیشتر مدل های درآمدی، مطالعه مقاله انواع مدل های درآمدی پیشنهاد می شود.

6- شرکای کلیدی (Key Partners) :

در این بخش باید ارتباطاتی که به رشد کسب و کار شما کمک خواهد کرد را وارد نمایید. این بخش می تواند شامل دیگر شرکت ها، ارگان های دولتی، نهادها و… باشد. این بخش را با هم تیمی یا بنیانگذار اشتباه نگیرید. برای درک بهتر این بخش به مثال زیر توجه کنید :

فرض کنید استارتاپ شما شبیه به استارتاپ زود فود باشد. شما اگر بخواهید بخش شرکای کلیدی را برای کسب و کار خود پر کنید قطعا اپلیکیشن بازار و یا شاید برخی از مجلات و وبسایت ها که به تبلیغ شما می پردازند و یا حتی بزرگترین و معروف ترین رستوران های تهران که باعث هرچه زودتر برند شدن شما می شود را باید وارد این بخش کنید.

7- فعالیت های کلیدی (Key Activities) :

فعالیت هایی هستند که شما باید برای پیشبرد یک پروژه و طی کردن مسیر  آنها را انجام دهید. مثل تبلیغات ، بازاریابی ، توسعه محصول و…

8- منابع کلیدی (Key Resources) :

منظور منابعی است که شما در طول مسیر پروژه به آنها نیاز دارید. مثل منابع مالی برای تبلیغات ، حقوق کارمندان و…  یا منابع انسانی مثل برنامه نویس ،  تیم پشتیبانی ، تیم بازاریابی و… یا حتی دفتر کار برای استقرار کارکنان نیز جزء منابع فیزیکی دسته بندی می شوند.

9- ساختار هزینه ها (Cost Stracture) :

در این بخش شما هزینه های انجام پروژه را باید لیست کنید که عمدتا به دو دسته هزینه های ثابت (هزینه اجاره دفتر ، حقوق کارکنان و…) و هزینه های متغیر (هزینه پهنای باند ، تبلیغات و…) تقسیم می شود که معمولا هزینه های متغیر بسته به میزان توسعه کسب و کار شما متفاوت است.

تقسیم بندی کلی بوم مدل کسب و کار :

بعد از تعریف تمامی بخش های بوم مدل کسب و کار به سراغ توضیح دو بخش سمت راست و سمت چپ بوم می رویم . تصویر زیر را مشاهده کنید :

بخش سمت راست بوم :

تمرکز اصلی این بخش از بوم روی مشتری است. می توان از این بخش برای ایده پردازی نیز استفاده کرد. معمولا این کار را با دو بخش ارزش پیشنهادی و بخش مشتریان شروع می کنند.

بخش سمت چپ بوم :

تمرکز اصلی این بخش از بوم روی کسب و کار است. این بخش کاملا منطقی است شامل حقایق و واقعیت ها می شود.

ترکیب بخش سمت راست و سمت چپ بوم به همراه بخش ارزش پیشنهادی که در مرکز قرار دارد تبادل ارزش میان کسب و کار شما و مشتریانتان را نشان می دهد. برای درک بهتر اجزای این بوم به تصویر زیر و ارتباط هر بخش با یکدیگر توجه کنید :

مطابق تصویر بالا، بخشی که به شکل کادو کشیده شده است همان ارزش پیشنهادی شماست که شما از طریق کانال های خود (تصویر کامیون) به دست مشتری (تصویر انسان) می رسانید و همینطور شما فعالیت هایی برای ارائه بهتر ارزش و تقویت ارتباط خود با مشتری انجام می دهید که تمام این ها نیازمند یک سری منابع کلیدی ، فعالیت های کلیدی و شرکای کلیدی می باشد.

نمونه بوم مدل کسب و کار تکمیل شده

برای اینکه تمامی بخش های بوم مدل کسب و کار را بهتر درک کنید و بتوانید پس از مطالعه این مقاله بوم مدل کسب و کار خود را تکمیل کنید در ادامه بوم مدل کسب و کار دیجی کالا و اسنپ را برای شما آورده ایم. هدف از ارائه بوم این دو شرکت شناخته شدن این دو بین تمامی دوستان است که در در نهایت منجر به درک بهتر این بوم خواهد شد.

1- بوم مدل کسب و کار دیجی کالا

2- بوم مدل کسب و کار اسنپ

(بوم ها توسط پیمان کاظمی مدیر شتابدهنده اکسل تکمیل و طراحی شده است.)

نکته بسیار مهم : استفاده از بوم مدل کسب و کار به هیچ عنوان به استارتاپ هایی که در ابتدای مسیر اعتبارسنجی ایده خود قرار دارند پیشنهاد نمی شود و به جای آن استفاده از ابزاری به نام بوم ناب (Lean Canvas) به آنها پیشنهاد می شود.

بوم مدل کسب و کار ابزار مناسبی برای شروع کار یک استارتاپ نیست، به این دلیل که یک استارتاپ در ابتدای مسیر، ناشناخته ها و سوالات بسیار مهم تری برای اعتبارسنجی ایده خود دارد که باید پاسخ آنها را بیابد. همچنین یک استارتاپ در ابتدای مسیر دارای عدم قطعیت های بسیار زیادی است که بوم مدل کسب و کار هیچ گونه کمکی به کاهش و از بین بردن این عدم قطعیت ها نمی کند.

دانستن شرکای کلیدی، منابع کلیدی و یا فعالیت های کلیدی هیچ کمکی به رفع ابهامات یک استارتاپ نمی کند. ابزاری که می تواند برای یک استارتاپ فوق العاده مفید واقع شود، و از شکست یک استارتاپ جلوگیری کند، بوم ناب است که در صورت تمایل به یادگیری آن، می توانید دوره آموزش ویدئویی «آموزش گام به گام تکمیل بوم ناب به همراه مثال» را تهیه کنید و دانش تخصصی خود را در رابطه با این بوم و نحوه استفاده و تکمیل آن افزایش دهید.